“Έτσι κάναμε παλιά την Καθαρά Δευτέρα…” – Μια 87χρονη γιαγιά από την Κοζάνη θυμάται το έθιμο του καθαρισμού των αγγιών
«Τότε, η Καθαρά Δευτέρα δεν ήταν μόνο χαρταετοί και λαγάνες. Ήταν η μέρα που καθαρίζαμε τα πάντα, για να μπούμε καθαροί στη Σαρακοστή. Όχι μόνο στην ψυχή, αλλά και στο σπίτι…» λέει η 87 ετών Κοζανίτισσα, καθώς θυμάται τα παλιά χρόνια στα χωριά της Κοζάνης.”
Το έθιμο του καθαρισμού των αγγιών
«Την Καθαρά Δευτέρα, όλες οι νοικοκυρές σηκώνονταν νωρίς και έπιαναν δουλειά. Δεν υπήρχε σπίτι που να μην μυρίζει καθαριότητα εκείνη τη μέρα. Έπρεπε να ξεπλύνουμε καλά τα αγγιά μας, να μη μείνει ίχνος από το κρέας και τα λίπη που τρώγαμε όλο τον χρόνο».
Στα χωριά της Κοζάνης, οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν στάχτη ή αλισίβα (νερό με στάχτη) για να τρίψουν καλά τα τσεντζερέδια (κατσαρόλες), τα τηγάνια, το χάλκωμα (καζάνι), τα μπακράτσια (καζάνια μικρά), τα μαστραπάδια (κούπες), τα τζιτζιβέρια (μπρίκια), τις μψουρες (σουπιέρες), τα ταβάδια (ταψιά), τα γκιούμια και τα αγγιά (πιάτα). Η στάχτη, γνωστή για την καθαριστική της ιδιότητα, βοηθούσε στην απομάκρυνση των λιπαρών υπολειμμάτων, ενώ παράλληλα λειτουργούσε ως απολυμαντικό.
«Τρίβαμε, τρίβαμε, μέχρι να αστράψουν! Κι όταν τελειώναμε, τα βάζαμε σε καθαρό χώρο, για να στεγνώσουν. Ήταν κόπος, αλλά ήταν και μια χαρά μεγάλη. Έτσι έπρεπε να γίνει!»
Η συμβολική σημασία του εθίμου
Ο καθαρισμός των αγγιών δεν ήταν μόνο μια πρακτική διαδικασία αλλά και μια συμβολική πράξη που εξέφραζε την έννοια της κάθαρσης και της ανανέωσης.
«Δεν ήταν απλώς ότι καθαρίζαμε τα σκεύη», μου λέει η 87χρονη Κοζανίτισσα. «Καθαρίζαμε και τις ψυχές μας. Η Σαρακοστή ήθελε τάξη και καθαρότητα. Έπρεπε να μπούμε σε αυτήν έτοιμοι, με το σπίτι μας πεντακάθαρο, τις κατσαρόλες μας χωρίς λίπη και τις καρδιές μας ήσυχες».
Το έθιμο αυτό έχει χαθεί σε μεγάλο βαθμό σήμερα, καθώς οι σύγχρονες συνθήκες ζωής έχουν αλλάξει τις παραδοσιακές πρακτικές. Ωστόσο, οι παλιότεροι ακόμα θυμούνται και διηγούνται πώς οι γιαγιάδες και οι μητέρες τους αφιέρωναν την Καθαρά Δευτέρα στον καθαρισμό της κουζίνας και των σκευών.
«Σήμερα, οι νέοι δεν το κάνουν πια», λέει με νοσταλγία. «Όμως εμείς, όταν έρχεται η Καθαρά Δευτέρα, ακόμα θυμόμαστε…».”
Ένα ξεχασμένο έθιμο που αξίζει να θυμόμαστε
Το έθιμο του καθαρισμού των αγγιών την Καθαρά Δευτέρα αποτελεί μια χαρακτηριστική παράδοση που συνδέει την καθαριότητα του σπιτιού με την πνευματική προετοιμασία για τη Σαρακοστή.
Αν και στις μέρες μας τείνει να ξεχαστεί, παραμένει ένα πολύτιμο κομμάτι της λαϊκής μας παράδοσης, χαραγμένο στις μνήμες των παλιότερων. Και όσο υπάρχουν άνθρωποι που το θυμούνται, το έθιμο αυτό δεν θα σβήσει ποτέ εντελώς.