Καταγόταν από την Μικρά Ασία και ανετράφη από παιδί στην βασιλική αυλή της Κωνσταντινούπολης. Τέλειωσε τις σπουδές του στη ρητορική, φιλοσοφία και φυσική. Ήταν άριστος φοιτητής. Μετά τις σπουδές του εγκατέλειψε τις προσφορές που του δόθηκαν για µεγάλες θέσεις, και είκοσι χρονών πήγε στο Άγιο Όρος για να ακολουθήσει τη µοναχική ζωή. Ήθελε να µεταβεί στα Ιεροσόλυµα για να γίνει εκεί µοναχός, αλλά σε όραµα είδε τον Άγιο ∆ηµήτριο να τον καλεί να µείνει κοντά του. Έτσι εµόνασε σε ένα µοναστήρι στη Βέροια, κοντά στη Θεσσαλονίκη.
Μετά από πέντε χρόνια και λόγω εισβολής των Σέρβων επέστρεψε στον Άθωνα σε κοντινό κελί της Μεγίστης Λαύρας, όπου έφθασε σε µεγάλα ύψη φωτισµού και ασχολήθηκε µε δογµατικά θέµατα. Κατόπιν, έγινε ηγούµενος για ένα χρόνο στη µονή Εσφιγµένου. Αργότερα χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης για δώδεκα χρόνια, αλλά µόνο στα µισά παρέµεινε, γιατί διώχθηκε πολύ, λόγω της δράσης του. Παραστάθηκε στις συγκροτηθείσες συνόδους του 1341 και 1347 και πολέµησε τις κακοδοξίες των δυτικόφρονων Βαρλαάµ και Ακινδύνου. Έγραψε πολλά θεολογικά συγγράµµατα, ιδιαίτερα δογµατικά, για να καταπολεµήσει τους αιρετικούς, όπως περί του Αγίου Πνεύµατος, καθώς και επιστολές στους αντιησυχαστές, επίσης διάφορα οµολογιακά κείµενα.
Είναι ο θεολόγος της χάριτος, του ακτίστου φωτός.
Ο Γρηγόριος πέτυχε να ανανεώσει την θεολογική ορολογία και να δώσει νέες κατευθύνσεις στη θεολογική σκέψη. Ξεκίνησε από προσωπικές εµπειρίες και απέδειξε ότι το έργο της θεολογίας είναι ασύγκριτα ανώτερο από της φιλοσοφίας και επιστήµης. Αξιολογεί την έξω σοφία ως περιορισµένη, αναφέροντας δύο γνώσεις, την θεία και την ανθρώπινη και δύο Θεϊκά δώρα, τα φυσικά για όλους και τα υπερφυσικά ή πνευµατικά, που δίδονται όποτε θέλει ο Θεός και µόνο στους καθαρούς και αγίους, στους τελείους.
Η θεολογία ολοκληρώνεται δια της θεοπτίας. Οι αντίπαλοι του Παλαµά πίστευαν στο χωρίο του Ιωάννου ότι « τον Θεόν ουδείς εώρακεπώποτε» και κατηγορούσαν τους µοναχούς που είχαν θεοπτία, ως οµφαλοσκόπους. Ο Γρηγόριος αντέτεινε ότι ο Κύριος είπε : «οι καθαροί τη καρδία τον Θεόν όψονται» (Ματθ. 5,8). Θεµελιώδης προσφορά του Γρηγορίου στη θεολογία είναι η διάκρισις στην ουσία και ενέργεια του Θεού. Η ύπαρξη του Θεού συνίσταται σε δύο. Στην ουσία Του, η οποία είναι άκτιστη, ακατάληπτη και αυθύπαρκτη και ονοµάζεται κυριολεκτικά θεότης (εδώ αναφέρεται το ουδείς εώρακε) και στις ενέργειές του, οι λεγόµενες ιδιότητες ή προσόντα, που είναι µεν άκτιστες, αλλά καταληπτές. Άλλο λοιπόν η θεότης και άλλο η βασιλεία, η αγιότης κ.λ.π.
Ο άνθρωπος είναι µίγµα δύο διαφόρων κόσµων και συγκεφαλαιώνει όλη την κτίση. Ακολουθώντας την Πατερική γραµµή σε σύγκριση µε τη πλατωνική και βαρλααµική ανθρωπολογία, θεωρεί ότι το σώµα του ανθρώπου δεν είναι πονηρό, αλλά αποτελεί κατοικία του νου, αφού µάλιστα καθίσταται και του Θεού κατοικία, έτσι µαζί µε τη ψυχή καθιστά τον άνθρωπο ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Η αναγέννηση του ανθρώπου γίνεται µε το βάπτισµα και η ανακαίνιση µε την θεία Ευχαριστία. Είναι τα δύο θεµελιώδη µυστήρια, της θείας οικονοµίας.
Και εµείς πρέπει να αισθανόµαστε τον άγιο Γρηγόριο ως κανόνα της Ορθοδόξου Θεολογίας και της χριστιανικής µας ζωής.
«Τα επουράνια, τα επουράνια» ήταν τα λόγια τα οποία υποψιθύριζε πριν την κοίµησή του, τα οποία θα πρέπει να αποτελούν για µας αφυπνιστική και προτρεπτική κραυγή. Να µη αδικούµε τον εαυτό µας βάζοντας ως στόχο της ζωής µας τα επίγεια που είναι πρόσκαιρα αλλά την ένωσή µας µε τον Θεό. Να γίνουµε κοινωνοί όχι της ουσίας του αλλά της χάριτός του που είναι θεία και µπορεί να κάνει θεό τον άνθρωπο.
Πώς; Με τα άγια µυστήρια και τις άγιες αρετές, και ιδιαίτερα µε την προσευχή του νου στην καρδιά, που θα πρέπει να είναι αδιάλειπτη, συνεχής, όχι, καθώς παρατηρεί ο άγιος, για να πείσουµε τον Θεό, διότι είναι «αυτοπαράκλητος» ούτε για να τον ελκύσουµε προς εµάς, αφού είναι πανταχού, αλλά για να ανεβαίνουµε εµείς προς αυτόν, να είµαστε ενωµένοι συνεχώς µε αυτόν και έτσι να µετέχουµε των αγαθοπρεπών δωρεών του, τις οποίες είθε όλοι µας να επιτύχουµε µε τις πρεσβείες του κατ’ εξοχήν κήρυκος της χάριτος αγίου Γρηγορίου Παλαµά.
Το ουσιωδέστερο στοιχείο της διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου Παλαµά συνίσταται στην ανύψωση του ανθρώπου υπεράνω αυτού του κόσµου. Η εµπειρία της θεώσεως είναι δυνατή από εδώ µε την παράδοξη σύνδεση του ιστορικού µε του υπεριστορικού. Το φως που είδαν οι µαθητές του Χριστού στο Θαβώρ, το φως που βλέπουν οι καθαροί ησυχαστές σήµερα και η υπόστασις των αγαθών του µέλλοντος αιώνος αποτελούν τις τρείς φάσεις ενός και του αυτού πνευµατικού γεγονότος, σε µια υπερχρόνια πραγµατικότητα.
Κοιµήθηκε σε ηλικία 63 χρονών στις 14 Νοεµβρίου από ασθένεια και αγιοποιήθηκε σύντοµα. Το ιερό του λείψανο σώζεται σήµερα στη µητρόπολη της Θεσσαλονίκης.
Η εποχή µας, όπως κάθε άλλη εποχή, µας καλεί να µην δείξουµε αδιαφορία για τα καθηµερινά µας προβλήµατα και για τα ζητήµατα της Ορθοδόξου Πίστεώς µας. Η αδιαφορία φθείρει τον άνθρωπο και τον οδηγεί την πνευµατική καταστροφή. Η γιορτή µας καλεί να µιµηθούµε τον υπέρµαχο της Ορθοδοξίας, άγιο Γρηγόριο τον Παλαµά, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, του οποίου τις πρεσβείες επικαλούµαι υπέρ όλων.