Οι πολλές και καλά αμειβόμενες δουλειές έφεραν ανάπτυξη με βαρύ όμως τίμημα για τους κατοίκους. Στον φόβο των καρκινογενέσεων από την περιβαλλοντική υποβάθμιση προστέθηκε ο εφιάλτης της ανεργίας από το κλείσιμο μονάδων της ΔΕΗ
Ο εφιάλτης της ανεργίας από το κλείσιμο μονάδων της ΔΕΗ στη Δυτική Μακεδονία από τη μια και οι ανοιχτές περιβαλλοντικές πληγές που έχει αφήσει πίσω της η εξόρυξη του λιγνίτη από την άλλη, στοιχειώνουν τις ζωές των ανθρώπων της περιοχής. Από το 1959 που πήρε μπρος στην Πτολεμαΐδα το φουγάρο της ΛΙΠΤΟΛ του Μποδοσάκη μέχρι και σήμερα που έχει αρχίσει να μπαίνει λουκέτο σε μονάδες παραγωγής και σε ορυχεία, ο λιγνίτης και η εξόρυξή του, παραμένουν «ευχή και κατάρα» για τον τόπο.
Οι πολλές και καλά αμειβόμενες δουλειές που έφεραν ανάπτυξη και ευημερία σ΄ ένα τόπο ρημαγμένο από τον πόλεμο και τα εθνικά πάθη, όλα αυτά τα χρόνια συμβαδίζουν με το φόβο για τις καρκινογενέσεις από την περιβαλλοντική υποβάθμιση και τους ατμοσφαιρικούς ρύπους που χτυπάνε «κόκκινο» κάποιες μέρες, τις απόκοσμες εικόνες των λιγνιτικών πεδίων και ορυχείων, την τέφρα που με το πρώτο αεράκι ή μ΄ ένα ψιλόβροχο σκεπάζει τα πάντα, το δράμα των κατοίκων των ξεριζωμένων χωριών, τα οποία παραδόθηκαν άδεια από ζωή στη ΔΕΗ για να γίνει η εκμετάλλευση των λιγνιτικών πεδίων, τα χωριά που χωρίστηκαν στα δύο εξαιτίας ρηγμάτων…
Για πάνω από 60 χρόνια η ενεργειακή καρδιά της Ελλάδας χτυπάει στα 160.000 στρέμματα των λιγνιτικών πεδίων της Δυτικής Μακεδονίας με 220 χιλιόμετρα ταινιόδρομων να διασχίζουν όλη την περιοχή σαν φλέβες που μεταφέρουν αντί για αίμα, το θησαυρό του λιγνίτη, τον οποίο φέρνουν στο φως γιγαντιαίοι ηλεκτροκίνητοι εκσκαφείς, ηλεκτροδοτώντας σχεδόν το 50% της χώρας.
Το ορυχείο που απλώνεται σαν μαύρο σεντόνι πίσω από τον ΑΗΣ Καρδιάς τρομάζει… Το τοπίο μοιάζει σεληνιακό, έρημο από κάθε ίχνος ζωής, με το μαύρο του λιγνίτη και τη λάσπη να κυριαρχούν παντού. Μόνο τα φορτηγά, οι εκσκαφείς της ΔΕΗ και οι ταινιόδρομοι σπάζουν τη μονοτονία του τοπίου. Όταν βρέχει, όλη η περιοχή μετατρέπεται σε ένα τεράστιο λασπότοπο κι όταν σηκώνεται αέρας τότε όλα… μαυρίζουν. «Η τέφρα, η σκόνη από τις εξορύξεις του λιγνίτη και τους ταινιόδρομους, κάθεται παντού. Σκεπάζει τα πάντα, σπίτια, δρόμους, αυτοκίνητα… Δε μπορείς να πάρεις ανάσα» λέει στο «Εθνος της Κυριακής», η Γεωργία. Από πολύ μικρή βρέθηκε να δουλεύει στον ΑΗΣ Καρδιάς, μόλις τέλειωσε το ΤΕΙ. «Ήταν μεγάλη η ευκαιρία η δουλειά στη ΔΕΗ. Όταν όλα τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας μου έψαχναν μάταια για μια θέση εργασίας εγώ είχα μια καλή δουλειά με καλά χρήματα. Τι να πω; Για τη σκόνη που δε σ΄ αφήνει να αναπνεύσεις ή για τη βαριά μυρωδιά που υπάρχει παντού; Για τους καρκίνους που θερίζουν;» προσθέτει.
Ο Βασίλης που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου, μπήκε στη ΔΕΗ κι έπιασε δουλειά στον ΑΗΣ της περιοχής, ως αντάλλαγμα για τα χωράφια της οικογένειά του που απαλλοτρίωσε η επιχείρηση για την ανάπτυξη του λιγνιτικού πεδίου. «Δεν το μετανιώνω. Σωθήκαμε κι εγώ και οι υπόλοιποι που πιάσαμε τότε δουλειά. Τι μέλλον είχαμε, τι θα κάναμε με απολυτήριο λυκείου ή τεχνικής σχολής που είχαμε οι περισσότεροι; Η ΔΕΗ και ο λιγνίτης μας βοήθησαν να φτιάξουμε τις ζωές μας… Τώρα όμως βλέπω πως το τίμημα που πληρώσαμε ήταν μεγάλο. Υπάρχουν μέρες που η ζωή εδώ είναι δύσκολη, δεν μπορείς ούτε ανάσα να πάρεις, ενώ ακούμε συνέχεια για καρκίνους…» λέει. Ανησυχία και για το νερό Ο Άγιος Δημήτριος, το Ρυάκι, η Ακρινή, βρίσκονται λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά από το εργοστάσιο της ΔΕΗ, τον ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου. Τα φουγάρα που καπνίζουν είναι η πρώτη εικόνα που αντικρίζουν ανοίγοντας τα παράθυρα των σπιτιών τους και τα προβλήματα δεν σταματούν εκεί. Ακόμα και στο νερό που φτάνει στις βρύσες τους υπήρχαν ενδείξεις για μεγάλες συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου, ενώ πηγαίνοντας στα χωράφια τους βλέπουν τα βουνά από τέφρα που σχηματίζονται συχνά από τις αποθέσεις…
Σπίτια και περιουσίες στο βωμό της εξόρυξης
Μέχρι τώρα οι κάτοικοι δέκα χωριών έχουν εγκαταλείψει σπίτια και περιουσίες για μπορέσει η ΔΕΗ να εκμεταλλευτεί τα λιγνιτικά πεδία της Δυτικής Μακεδονίας. Καρδιά, Χαραυγή, Εξοχή, Κόμανος, Κλείτος, Μαυροπηγή, Ποντοκώμη, Πτελεώνας, Ακρινή, Ανάργυροι είναι τα χωριά που βρέθηκαν στο… δρόμο της ΔΕΗ.
Από την Καρδιά και τη Χαραυγή τη δεκαετία του ΄70 μέχρι και σήμερα που οι κάτοικοι της Ακρινής και των Αναργύρων περιμένουν να ξεκινήσουν και να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες για τα δικά τους χωριά, οι εικόνες δεν αλλάζουν. Άδεια κτίρια, τοίχοι γκρεμισμένοι, σπιτικά ερειπωμένα και άδειοι δρόμοι κάνουν τα χωριά που βούλιαξε ο λιγνίτης να μοιάζουν με στοιχειωμένα. Τι κι αν οι αποζημιώσεις που δίνονται στις περισσότερες περιπτώσεις είναι καλές. Τίποτε δε μπορεί να μετριάσει τον πόνο του ξεριζωμού. Στη Χαραυγή ένα από τα πρώτα χωριά που εγκαταλείφθηκαν το σκηνικό είναι σχεδόν τρομακτικό. Οι τοίχοι των άδειων σπιτιών και καταστημάτων που στέκουν ακόμα όρθιοι, στους άδειους δρόμους είναι τα τελευταία σημάδια πως εδώ κάποτε υπήρχε ζωή. Στον Ποντοκώμη που είναι σε εξέλιξη η μετεγκατάσταση, στα τέλη του περασμένου Μαΐου κάτοικοι και μαθητές με δάκρυα στα μάτια αποχαιρέτισαν το σχολείο τους. Οι 16 μαθητές του Γυμνασίου, συγκινημένοι στάθηκαν μπροστά στους γονείς τους, τους φίλους τους και τους καθηγητές τους, σήκωσαν το δεξί τους χέρι και με μια φωνή έδωσαν όρκο πως δε θα ξεχάσουν τον τόπο τους και το σχολείο τους. «Εμείς οι 16 γενναίοι εναπομείναντες του σχολείου μας ομνύουμε, ότι ποτέ δε θα λησμονήσουμε το σχολείο μας, όλα αυτά που μας πρόσφερε και θα έχει πάντα μια θέση στην καρδιά μας» είπαν με μια φωνή πριν πέσουν στις αγκαλιές των δικών τους… Στη Μαυροπηγή Πτολεμαΐδας επτά χρόνια μετά την αναγκαστική εγκατάλειψη των σπιτιών τους και την αποζημίωσή τους από τη ΔΕΗ, 750 πρώην ιδιοκτήτες ακινήτων στο χωριό – φάντασμα έχουν κληθεί να επιστρέψουν σχεδόν το μισό των χρημάτων που εισέπραξαν από την απαλλοτρίωση και η δημιουργία νέου οικισμού για τη μετεγκατάσταση των κατοίκων καρκινοβατεί. Η Μαυροπηγή σβήστηκε από τον χάρτη ξαφνικά, καθώς η δρομολογημένη μετεγκατάσταση του χωριού χρειάστηκε επισπευστεί το 2011, λόγω επείγουσας κατάστασης. Ένα ρήγμα που είχε εμφανιστεί, εξαιτίας της εξορυκτικής δραστηριότητας της ΔΕΗ, έθετε σε κίνδυνο τον οικισμό και τους κατοίκους, με αποτέλεσμα να απαιτηθεί εκκένωση του οικισμού πριν από την δημιουργία υποδομών στον χώρο όπου θα «μετακόμιζε»
Στην Ακρινή Κοζάνης οι περίπου χίλιοι κάτοικοι μοιάζουν να είναι… «ελεύθεροι πολιορκημένοι». Ο οικισμός έχει περικυκλωθεί από ορυχεία λιγνίτη και αποθέσεις τέφρας. Η επιχείρηση έχει δεσμεύσει την καλλιεργήσιμη γη της Ακρινής, στερώντας από τους κατοίκους το βασικό τους εισόδημα, προκειμένου να εξορύξει τον υπόγειο λιγνίτη, αλλά αρνείται τώρα να απαλλοτριώσει και τον οικισμό, αφού δεν υπάρχουν εκμεταλλεύσιμα αποθέματα κάτω από αυτόν! Η κατολίσθηση μαμούθ στο ορυχείο Αμυνταίου, που άλλαξε τον χάρτη της περιοχής, συνέβη στις 10 Ιουνίου του 2017 και σόκαρε ακόμα και τα υψηλόβαθμα στελέχη της ΔΕΗ, που είδαν 80 εκατομμύρια κυβικά χώματος να μετακινούνται και να καταρρέουν με πάταγο, καταπλακώνοντας τεράστια μηχανήματα εκσκαφής, χωρίς ευτυχώς ανθρώπινες απώλειες. Η κατολίσθηση σταμάτησε μια «ανάσα» από τα πρώτα σπίτια του χωριού Ανάργυροι, το οποίο ήδη από χρόνια είχε υποστεί φθορές από ρήγμα που διέτρεχε παράλληλα τον οικισμό. Το φαινόμενο επιδείνωσε την κατάσταση, έσχισε στα δύο δρόμους και υποδομές, ενώ προκάλεσε εκτεταμένες ρωγμές σε πολλά σπίτια, καθιστώντας τα, μη κατοικήσιμα. Το χωριό κηρύχτηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και περισσότερες από 100 οικογένειες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Οι 60 εξ αυτών διαμένουν σε διαμερίσματα στην Πτολεμαΐδα, με το κόστος ενοικίου να επιβαρύνει τη ΔΕΗ, ενώ οι υπόλοιποι σε σπίτια δικής τους ιδιοκτησίας σε άλλες περιοχές. Το κλείσιμο μονάδων της ΔΕΗ, οι απολύσεις σε σταθμούς και ορυχεία και η κατακόρυφη πτώση της παραγωγής έχουν μειώσει και τους ρύπους αλλά έχουν εκτινάξει στα ύψη τους φόβους για το που θα φτάσει η ανεργία σε όλη τη δυτική Μακεδονία που έτσι κι αλλιώς μαστίζεται από την υποαπασχόληση… Η ΔΕΗ προσπαθεί με επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να κλείσει την ψαλίδα, αλλά κάτι τέτοιο μοιάζει αδύνατο. «Η δική μας εκτίμηση είναι πως από τις επενδύσεις σε φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα δεν θα αναπληρώσουν τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν. Μπορεί οι επενδύσεις αυτές να είναι σημαντικές αλλά οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν είναι λίγες», επισημαίνει σε κάθε ευκαιρία ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος Τμήμα Δυτικής Μακεδονίας, Δημήτρης Μαυροματίδης και προσθέτει πως πρέπει κάποιος να μετρήσει και τις θέσεις εργασίες που θα χαθούν σε παρεμφερείς με τη δραστηριότητα της ΔΕΗ επιχειρήσεις. Ακόμα και για τη νέα υπερσύγχρονη μονάδα της ΔΕΗ «Πτολεμαΐδα 5» που ξεκίνησε να κατασκευάζεται και για την οποία όλοι ήλπιζαν πως θα μπορούσε να απορροφήσει ακόμα και 3.000 εργαζόμενους, αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα καθώς από την Ε.Ε. εγείρονται αμφισβητήσεις για το έργο.