Η λαογραφία, οι γεύσεις και οι μυρωδιές του Κρόκου Κοζάνης μέσα από τα μάτια της Ιωάννας Κύρου

Ι.Κ: Στο βιβλίο μας, όπως είπαμε, υπάρχουν και πολλές συνταγές με κρόκο. Παρόλο που παλιά δεν χρησιμοποιούσαν τον κρόκο, παρά μόνο στο τσίπουρο βάζαν οι άντρες και πίνανε, εμείς προσπαθήσαμε να κάνουμε συνταγές που να έχουνε μέσα κρόκο. Το χωριό μας είναι ξεχωριστό, επειδή καλλιεργεί τον κρόκο. Πιστεύουμε ότι το φέρανε οι κυρατζήδες το 17ο αιώνα ή, σύμφωνα με μια άλλη δεύτερη εκδοχή, υπήρξε ένας Τούρκος μερακλής αξιωματούχος από τη Σαφρανούπολη που δεν μπορούσε να φάει το ρύζι του χωρίς σαφράνι, του φαινότανε πολύ άνοστο, κι έφερε από την πατρίδα του τον ευλογημένο βολβό, για να τον καλλιεργήσουν οι τότε ντόπιοι κάτοικοι εδώ, οι Γκομπλιτσιώτες, και να παραμείνει για τόσα χρόνια να καλλιεργείται. Ο κρόκος είναι… ο κόκκινος κρόκος, είναι ένα… αποτελεί ένα από τα εξήντα συστατικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του Αγίου Μύρου και κάθε λουλούδι του είναι και μια μετάνοια. Πόσες μετάνοιες δεν έχουν γίνει σ’ αυτά τα ευλογημένα χώματα; Κι εμείς παιδάκια θυμάμαι, πολλά χρόνια, από μικρή δηλαδή με παίρναν στο χωράφι να μαζέψω κρόκο. Δεν είχαμε γιορτές 28η Οκτωβρίου και παρελάσεις, εμείς είχαμε κρόκο τότε. Έβγαινε ο κρόκος κι έπρεπε όλη η οικογένεια, μικροί μεγάλοι, να πάμε στο χωράφι να μαζέψουμε. Έτσι λοιπόν ο κρόκος χαρακτηρίζει το χωριό μου. Η καλλιέργεια του κρόκου είναι απ’ το 17ο αιώνα, πιστεύουμε. Δεν σταμάτησε ποτέ, παρά μόνο στα χρόνια της Κατοχής. Μειώθηκε πάρα πολύ, επειδή τότε οι άνθρωποι κοιτούσαν να βάλουν δημητριακά για να έχουν τροφή να φάνε. Πολύ λίγοι, λίγες οικογένειες κράτησαν τον κρόκο και ήταν πάρα πολύ έξυπνοι, πιστεύω, αυτοί που τον κράτησαν, γιατί πουλούσαν σε εμπόρους στην Κοζάνη, σε έναν Εβραίο μάλλον, δεν θυμάμαι τώρα πώς μου το είπαν το όνομά του, ο οποίος τους έδινε λάδι. Δηλαδή δίναν τον κρόκο και παίρναν λάδι. Που ‘ταν φοβερό πράγμα για την Κατοχή τότε αυτό το πράγμα.

Και έτσι όμως και χάρη σ’ αυτούς που διέσωσαν τον κρόκο, μπόρεσε να μείνει, ας πούμε, η μαγιά και να βγουν κι άλλοι βολβοί και να πάρουν κι άλλοι τα υπόλοιπα μέλη… οι υπόλοιποι κάτοικοι του χωριού και να φτάσουμε να έχει ο συνεταιρισμός στα χρόνια μας γύρω στους χίλιους κροκοπαραγωγούς, δηλαδή χίλιες οικογένειες καλλιεργούν κρόκο και κάποιες οικογένειες ζουν μόνο απ’ τον κρόκο. Δηλαδή έχουν αρκετά στρέμματα, παράγουνε κρόκο και συντηρούνται απ’ αυτό. Η συγκομιδή ξεκινάει τον Οκτώβρη, αλλά το κάθε σπίτι ετοιμάζεται νωρίτερα. Τελειώνουν βέβαια πρώτα τον τρύγο, δεν αφήνουν καθόλου να υπάρχει αμπέλι ατρύγητο και ξεκινάν να καθαρίζουν τα σπίτια και να ετοιμάζονται για τον κρόκο. Τα λούδια, όπως λέμε, είναι ένας μικρός πόλεμος. Πρέπει να τα κυνηγήσεις να μην τα μαράνει ο ήλιος, να τα προλάβεις να μη μείνει ούτε ένα στο χωράφι. Γιατί αν μείνει μαραίνεται και μαραμένο λουλούδι δεν μπορείς να το… να το επεξεργαστείς, να βγάλεις την κόκκινη, τον κόκκινο κρόκο και είναι για πέταμα. Και πολλές φορές έτυχε να μαζέψουμε κρόκο, όχι με ήλιο αλλά με χιόνι. Θυμάμαι που ήμουνα μικρή, μια φορά είχε χιονίσει, εμείς να ‘χουμε ξυλιάσει κι αυτά να είναι μια χαρά, συντηρημένα ωραιότατα. Μας περιμέναν στο χωράφι να τα μαζέψουμε. Δεν είχαν πάθει τίποτα. Τα μαζέψαμε, τα πήγαμε σπίτι, κι αμέσως τα καθαρίσαμε και κάναμε όλη την επεξεργασία.

Όταν είναι η περίοδος του κρόκου, που καλλιεργούμε τον κρόκο, που μαζεύουμε τον κρόκο, αν περάσεις απ’ τις γειτονιές, μυρίζουν τα σπίτια μια ειδική μυρωδιά που έχει ο κρόκος. Δηλαδή καταλαβαίνεις ότι εδώ καλλιεργούν κρόκο, εδώ καθαρίζουν κρόκο. Όλα τα σπίτια μυρίζουν αυτή τη χαρακτηριστική μυρωδιά, η οποία μας έχει γίνει πια, μετά από τόσα χρόνια, και πολύ αγαπητή. Το μάζεμα διαρκεί μέχρι τη δύση του ήλιου και συνήθως τα χέρια είναι γυναικεία, θέλει λεπτά δάχτυλα για να μαζεύουν τον κρόκο. Και παλιά, τα παλιότερα χρόνια, και εμείς είχαμε εργάτες, εργάτριες μάλλον στο σπίτι μας. Από άλλα χωριά ερχόταν κορίτσια, τα φιλοξενούσαμε στο σπίτι μας, καθόταν μαζεύαμε το πρωί όλο μέχρι τ’ απόγευμα τον κρόκο και καθόταν στο σπίτι το δικό μας.

Τα ταΐζαμε, είχαμε όλη τη φροντίδα τους και τα λοιπά και πολλά κορίτσια παντρεύτηκαν στο χωριό. Ήταν δηλαδή… γίναν… έγιναν… έγιναν γάμοι από εργάτριες που ερχόταν να μαζέψουνε και αγόρια του χωριού. Δηλαδή έγιναν γάμοι μικτοί. Αυτό που ξεχωρίζει τον κρόκο είναι η φινετσάτη μυρωδιά του, το χρώμα που δίνει σε οτιδήποτε μπει, δίνει δηλαδή… αν το βάλεις στο ρύζι και το κιτρινίζει, αν το βάλεις μες στο γάλα πάλι το δίνει το ίδιο χρώμα και αρχίσαμε σιγά σιγά να το χρησιμοποιούμε κι εμείς. Και στο βιβλίο μας θα βρείτε αρκετές συνταγές που έχουν κρόκο, γιατί κάναμε δημιουργική μαγειρική, μαγειρεύαμε, προσθέταμε λίγες γίνες, βλέπαμε πόσες χρειάζονται, πόσες δεν χρειάζονται, και πιστεύω ότι θα είναι… και πρέπει να τον ενισχύσουμε τον κρόκο. Να είναι ένα συστατικό που θα χρησιμοποιείται στην καινούρια μας κουζίνα.