Kάθε χρόνο σαν σήμερα, η Εκκλησία μας τιμά, με ιδιαίτερη λαμπρότητα, την μνήμη των Τριών Ιεραρχών, των «…Μεγίστων Φωστήρων της Τρισηλίου Θεότητος…».
Ταυτόχρονα, η Σχολική Κοινότητα μετέχει ενεργά στις θρησκευτικές τελετουργικές εκδηλώσεις, αναφερόμενη στην ανεκτίμητη προσφορά των Τριών Ιεραρχών προς την Παιδεία και τα Γράμματα, αναγνωρίζοντας τον λόγο για τον οποίο και καθιερώθηκε η εορτή αυτή, ως η κατ’ εξοχήν σχολική εορτή.
Ανήμερα των Τριών Ιεραρχών, στην Κοζάνη – και αλλαχού ενδεχομένως – εορτάζουν τα ονομαστήρια και οι φέροντες και ακούοντες στο όνομα: Ζήσης!…
Κάπως παράξενο και περίεργο αυτό, αφού στο εορτολόγιο της Εκκλησίας μας δεν διαλαμβάνεται, μεταξύ των άλλων τιμωμένων, την 30 Ιανουαρίου, και ο Ζήσης, σε αντιδιαστολή με τον Ζήνωνα, ο οποίος τιμάται και εορτάζεται από την Εκκλησία μας την 27 Σεπτεμβρίου.
Κάποιος άλλος συσχετισμός του τιμωμένου Ζήση με τους Τρεις Ιεράρχες δεν είναι γνωστός. Ετσι, ο συνεορτασμός των προαναφερομένων δημιουργεί απορίες.
Απορίες, οι οποίες θα πρέμεναν, εάν ο γνωστός, με το Κοζανίτικο ιδίωμα Λιόλιος (Ζήνων Πιτένης), δεν έδινε την εξήγηση σε ένα από τα πολλά «χρονογραφήματά» του, με τον τίτλο: «Οι τρεις Ιεράρχαι», στον τόμο «Κουζανιώτ’κα μπέντια», σελ. 65-66.
Γράφει, λοιπόν, στο Κοζανίτικο ιδίωμα, ο Λιόλιος: Επί Τουρκοκρατίας, τρεις Κοζανίτες Μακεδονομάχοι, ο Ζήσης Μπλιούρας, ο Ζήσης Τσιόπτσιας και ο Ζήσης Πιτένης συνελήφθησαν από τους Τούρκους και προσήχθησαν στο Μοναστήρι (Μπίτολα), όπου φυλακίσθηκαν και καταδικάσθησαν εις θάνατον, ως φερόμενοι να έχουν ανάμειξη στην οργάνωση του «κομιτάτου», δηλαδή να είναι εχθροί του καθεστώτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο φετφάς του μουφτή του Μοναστηρίου δεν άργησε να γίνει γνωστός στην Κοζάνη, όπου οι Αρχές της πόλεως εκινητοποιήθησαν ακαριαίως.
Με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Κωνστάντιο έφθασαν στην Θεσσαλονίκη και από εκεί, με συνεχείς επικοινωνίες με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, επέτυχαν αρχικά να αναθεωρήσουν την εις θάνατον καταδίκη, σε ισόβια, με φιρμάνι του Σουλτάνου.
Στη συνέχεια, με νέες παρεμβάσεις του Πατριαρχείου προς τον Σουλτάνο – τον οποίον εν τω μεταξύ είχαν «πλημμυρίσει» με «μπαχτσίσια» οι Κοζανίτες – εκδόθηκε νέο φιρμάνι από τον Σουλτάνο, με το οποίο διατάσσονταν η αποφυλάκιση και των τριών Κοζανιτών.
Οι αποφυλακισθέντες έφθασαν στην Κοζάνη την 30 Ιανουαρίου, εορτήν των Τριών Ιεραρχών και έσπευσαν πρωτίστως στον ¢γιο Νικόλαο να αναπέμψουν τις προς τον Κύριον και τον ¢γιο (τον «παππού» της Κοζάνης) δεησεις και ευχαριστίες.
Το γεγονός έγινε γνωστό σ’ ολόκληρη την πόλη και πανηγυρίσθηκε με γλέντια και τραγούδια από τους Κοζανίτες (Αρχές, Κλήρο και Λαό), οι οποίοι θεώρησαν ότι η αποφυλάκιση οφείλονταν στους Τρεις Ιεράρχες, ο δε Δεσπότης καθιέρωσε τα ελευθέρια – ονομαστήρια των τριών Ζήση-δων της Κοζάνης, την 30 Ιανουαρίου.